Trong nền kinh tế hội nhập toàn cầu, việc giao tiếp trong môi trường đa văn hóa trở nên vô cùng cần thiết để làm việc hay học tập. Một trong những yếu tố quan trọng để hiểu về giao tiếp đa văn hóa là sự giàu – nghèo của ngữ cảnh giao tiếp. Cùng Lead The Change tìm hiểu sự khác biệt đó và cách thức để giao tiếp linh hoạt trong các nền văn hóa.
Giao tiếp đa văn hóa dưới góc nhìn nghèo – giàu ngữ cảnh
Nhà nhân chủng học nổi tiếng Edward T.Hall đã chia giao tiếp đa văn hoá thành hai loại: “Văn hóa nghèo ngữ cảnh” (low context cultures) và “Văn hóa giàu ngữ cảnh” (high context cultures) trong cuốn sách The Silent Language của mình.
Sự phân chia này giúp giải thích vì sao người dân Nhật Bản (văn hóa giàu ngữ cảnh) chuộng làm việc trực tiếp, mặt đối mặt, hơn là qua các phương tiện công nghệ, được lựa chọn nhiều ở các nước như Hoa Kỳ, Canada, Vương quốc Anh và Đức (văn hóa nghèo ngữ cảnh).
Hoặc đơn giản hơn là người Việt Nam (được xem là văn hóa giàu ngữ cảnh) khi giao tiếp sẽ mở đầu dài và nhiều chi tiết, sau đó mới đề cập đến vấn đề cần truyền tải, trong khi người Mỹ sẽ có xu hướng nói thẳng vào vấn đề và đề xuất giải pháp.
Văn hóa nghèo ngữ cảnh (low context cultures)
Đây là đặc điểm giao tiếp của các nước ở Bắc Âu và Bắc Mỹ, chú trọng truyền tải thông điệp bằng lời nói. Họ thường diễn tả cụ thể, đặc biệt nhấn mạnh vào các ngôn từ trong câu nói.
Với họ chức năng chủ yếu của lời nói là để thể hiện quan điểm và tư tưởng của mình, càng rõ ràng, logic và thuyết phục càng tốt. Những người này sử dụng lối giao tiếp trực tiếp và thẳng thắn.
Ví dụ, trong khi đàm phán, người Hoa Kỳ thường đi thẳng vào vấn đề, không nói quanh co, và đôi khi chỉ trích gay gắt. Văn hoá nghèo ngữ cảnh thường coi trọng sự hiểu biết và hành động cụ thể, giúp các cuộc đàm phán đạt hiệu quả nhất có thể. Những nền văn hoá này hay dùng các giao kèo cụ thể, hợp pháp để ký kết các thoả thuận.
Văn hóa giàu ngữ cảnh (high context cultures)
Ngược lại, các nền văn hoá giàu ngữ cảnh như Việt Nam hay Nhật Bản và Trung Quốc chú trọng đến những thông điệp không thể hiện bằng lời nói. Giao tiếp còn là cách để vun đắp mối quan hệ hoà hợp.
Chúng ta có xu hướng giao tiếp “vòng vo” và giữ thể diện, trong đó thể hiện được sự tôn trọng và quan tâm lẫn nhau. Chúng ta thường chú ý để không làm người khác cảm thấy bối rối hoặc bị xúc phạm, hay còn gọi với tên thuật ngữ “concept of face” của người Đông Á, giữ mặt mũi, hoặc mất mặt.
Điều này lý giải tại sao văn hóa Việt hay Nhật đều không thường chọn cách nói “không” khi họ muốn thể hiện sự từ chối. Chúng ta tránh trả lời trực tiếp mà thích cách trả lời lấp lửng. Ở các nước Á Đông, thể hiện sự mất kiên nhẫn, chán nản, khó chịu hay bực tức quá rõ ràng thường được xem là thiếu tế nhị, hay thậm chí vô lễ.
Nói một cách dễ hiểu, các nước Châu Á thường có xu hướng sử dụng cách nói giảm nói tránh, cũng như hay chú ý đến ngữ cảnh cùng các ngôn ngữ hình thể.
Ví dụ: Nếu bạn tham dự một bữa ăn trưa để kinh doanh ở Tokyo, ông chủ sẽ là người ngồi riêng, ở vị trí xa nhất từ lối vào của căn phòng để thể hiện sự tôn trọng.
Văn hóa giao tiếp ngữ cảnh giàu – nghèo ở các quốc gia?
Văn hóa giao tiếp ngữ cảnh giàu – nghèo ở các quốc gia
Các quốc gia nghèo ngữ cảnh phổ biến là khu vực Bắc Âu, Bắc Mỹ như: Canada, Đan Mạch, Hà Lan, Anh, Phần Lan, Đức, New Zealand, Đức, Bắc Ireland,..
Các quốc gia giàu ngữ cảnh đến từ khu vực Châu Á như: Nhật Bản, Trung Quốc, Việt Nam, Thái Lan, Hàn Quốc, Libya, Nepal, Ba Tư, Ukraina, Ấn Độ, Mexico, Hy Lạp,..
Về tổng thể, các nền văn hóa châu Á có xu hướng là văn hóa giàu ngữ cảnh và văn hóa phương Tây là văn hóa nghèo ngữ cảnh. Tuy nhiên một nền văn hóa có thể có nhiều ngữ cảnh giàu hơn một nền văn hóa khác, nhưng nghèo ngữ cảnh hơn so với một nền văn hóa khác. Ví dụ, văn hóa Ukrainian giàu ngữ cảnh hơn văn hóa Canada và nghèo ngữ cảnh hơn văn hóa Nhật Bản.
Sự thích ứng khi làm việc đa văn hóa
Để đạt được thành công ở châu Á, các nhà lãnh đạo ở từ Bắc Âu hay Bắc Mỹ đều phải nắm bắt được các dấu hiệu phi ngôn ngữ và các ngôn ngữ hình thể. Bởi lẽ các cuộc đàm phán nơi đây thường diễn ra chậm và mang tính nghi thức, các thỏa thuận đều lấy sự tin tưởng làm nền tảng.
Một thách thức lớn đối với các công ty Mỹ vào Việt Nam là các nhà lãnh đạo doanh nghiệp Hoa Kỳ thường không chú trọng việc xây dựng và duy trì các mối quan hệ cá nhân trong kinh doanh với các đối tác. Thay vào đó, họ tập trung vào những điều được thỏa thuận và các kí kết.
Bên cạnh đó, chúng ta nên theo dõi sự khác biệt trong các nền văn hóa giàu ngữ cảnh và nghèo ngữ cảnh. Bởi vì sẽ có những quốc gia có sự pha trộn giữa hai ngữ cảnh giao tiếp như Ý hay Bồ Đào Nha. Việc tìm hiểu, quan sát và hiểu biết về văn hóa vùng miền sẽ giúp chúng ta tự tin hơn khi giao tiếp trong môi trường đa văn hóa và hội nhập, trở thành công dân toàn cầu.
