ĐI TÌM IKIGAI ĐÃ MẤT

Ikigai! Chữ này vốn đã sang, đặt trong hoàn cảnh đời sống hiện đại, lại vừa sang vừa thần bí. Vậy thì, cô gái phố thị ngu ngơ hăm bốn tuổi (là tôi đây) nghĩ sao về câu thần chú thời đại này?

Có dạo, tôi cuồng nhiệt đi tìm ikigai, cứ như nó là thằng con chập chững chưa biết nói bị bắt cóc ngoài công viên của tôi vậy. Tôi lần đầu biết được khái niệm ikigai là nhờ một cái ảnh minh họa rất nhiều màu, theo phong cách sơ đồ Venn, với biết bao nhãn mác nghe rất bắt tai. Chỗ giao thoa giữa rất nhiều vòng tròn kia, chỗ màu sậm nhất, chính là ikigai.

Ikigai vạn tuế, vạn tuế, vạn vạn tuế!

Kì thực, ikigai chỉ là chữ tiếng Nhật cho thứ mà tôi gọi là a reason for being/ true calling trong tiếng Anh và raison d’être trong tiếng Pháp. Mấy cái sơ đồ Venn kia, tôi không biết nó bắt nguồn từ đâu, nhưng rõ ràng nó đã làm tăng sự phức tạp, huyền bí và hấp dẫn cho khái niệm này rất nhiều. Nếu tôi định nghĩa ngắn gọn (và có phần cộc lốc đến phát chán) như Wikipedia thì chắc ikigai chẳng thể chiếm spotlight một cách nghiễm nhiên và bền vững như vậy.

“Ikigai (生き甲斐, pronounced [ikiɡai]) is a Japanese concept that means “a reason for being”. The word refers to having a direction or purpose in life, that which makes one’s life worthwhile, and towards which an individual takes spontaneous and willing actions giving them satisfaction and a sense of meaning to life”. (Wikipedia)

Chà, nếu kĩ năng đọc hiểu tiếng Anh của tôi không tồi thì ikigai đơn giản là đáp án cho câu hỏi mang tính hiện sinh: Tôi đang làm cái khỉ gì trên đời này? Sau khi đọc định nghĩa trên Wiki, tôi cụt hứng hẳn vì nó đơn giản hơn nhiều so với tiên khí bao trùm lên sơ đồ Venn vốn được truyền tay qua quá nhiều người.

Nếu dựa trên sơ đồ tôi đính kèm thì nếu muốn có ikigai, bạn phải đi tìm ẩn số I: vừa vàng vừa hồng vừa xanh lá vừa xanh ve chai. Chà, phương trình 4 ẩn à? Nghiệm kiểu gì đây?

Sau hai năm mải miết đi tìm ikigai đã/ đang/ sẽ mất, tôi mới thấm một chuyện: vốn dĩ, chắc là không tồn tại nổi một cái nghề duy nhất để chễm chệ ngồi vị trí ikigai kia. Hoặc nếu có thì có khi tôi phải dùng cả đời để đi tìm. Chán nản, tôi quyết phá cách, làm theo một kiểu thuận tiện hơn: chắp vá.

Nếu như theo cách hiểu thông thường, ikigai là một công việc hoặc một kiểu công việc nào đó mà vừa phải chiếm trọn trái tim bạn, vừa là thứ bạn giỏi, vừa là thứ thiên hạ cần, vừa là thứ giúp bạn kiếm cơm, thì bây giờ, tôi sẽ vá từng cái nghề một:

• Tôi đi dạy tiếng Anh, kĩ năng dạy là cái tôi có thể dùng để kiếm cơm. Tôi cũng tàm tạm thôi, dạy cũng khá chán nhưng ít ra truyền thụ kiến thức và kinh nghiệm tạm ổn. Có những ngày tôi chỉ muốn lật bàn và hét vào mặt lũ học trò xấc xược là cô đây chẳng cần tụi bay đi học nhé, đừng có mà giở giọng, hoặc cũng một câu tương tự, nhưng với sếp – cũng chẳng sao, nó cho tôi kế sinh nhai. OK, đây là màu xanh ve chai, tôi chốt deal ở đây.
• Tôi giỏi cái gì hả? Tôi nghĩ mình giỏi về ngôn ngữ. Tôi viết ổn, dịch cũng gọi là ổn, nghiên cứu chuyên sâu về ngôn ngữ hay thuyết giảng về ngôn ngữ cũng ổn. Cứ liên quan đến sáng tạo là tôi ổn, nói theo kiểu khiêm tốn là vậy. Nhưng cái này thì hmmm phải qua tôi luyện nhiều lắm – rất tốn tiền. Thời nay, tôi không nghĩ mình đủ may mắn để kiếm tiền nhiều nhờ một môn xã hội. Mà đâu phải ai cũng có sao tốt chiếu mệnh như bác Ánh?! Tôi sẽ tự nghiên cứu ngôn ngữ, chữ nghĩa, luyện viết, luyện đọc, luyện óc sáng tạo, cốt để đừng bị lục nghề. Đấy là màu xanh lá.
• Tôi mê sách, màu sắc và triết học, theo đúng thứ tự giảm dần. Tôi chọn cho mình việc đọc sách, dịch sách, vẽ tranh, đọc triết, bàn triết, nằm ở màu vàng.
• Xu hướng Việt Nam/ thế giới đang cần gì hả? Nhiều lắm, nhưng có vẻ nghiêng về tech và biz hơi nhiều. Tôi tạm thấy mình kém khoản này nhất, nên tôi chuyển sang một hướng an toàn hơn: giáo dục. Tôi dám cá là thời nào cũng vậy, dù là cách tiếp cận thay đổi đến đâu, thì giáo dục vẫn là mục tiêu trọng yếu, là mũi nhọn phát triển của dân tộc, của nhân loại. Cái này, tôi mạnh dạn ghi “làm trong ngành giáo dục” vào phần màu hồng.

Sau nhiều lần cầm lên bỏ xuống, cuối cùng tôi cũng tạm cho ra một công thức hỗn hợp ikigai rất cồng kềnh trong vòng 5 năm tới:

• Dạy tiếng Anh (một cách tử tế) là kế sinh nhai chính
• Làm dịch giả tự do, lấy tiền tiêu vặt và để dành đi học ngoại ngữ
• Vẽ vời cho vui
• Mua nhiều sách cho vui
• Làm kênh YouTube/ podcast, viết blog về ngôn ngữ học, về sách, về lối sống
• Đọc nhiều sách có tính chất triết học hoặc sách triết học thuần túy, để bớt âu lo về lý do tồn tại

(Và điều vô cùng quan trọng là không để những “cuộc đời” khác nhau này chồng chéo lên nhau. Như vậy sẽ mất vui, và mất chất. Ví dụ: vẽ chơi là vẽ chơi, không có kiểu nhận commission rồi thành ra biến chất, không còn vui vẻ gì nữa. Hoặc dạy là ra dạy, phải “khắc kỉ” vào, không thích hoặc thấy lười cũng phải dạy, phải hoàn thành xong nhiệm vụ một cách trọn vẹn – để có tiền nuôi thú vui khác)

Ơ nhưng mà…

Khoan đã. Vậy có khi 2 năm trước, khi vừa nhìn thấy sơ đồ Venn minh họa ikigai, tôi đã hiểu một cách vô cùng phiến diện và sai lầm, tự khiến bản thân đi vào ngõ cụt mà không hay?

Càng nghĩ, tôi càng thấy mình đã sai ngay từ đầu. Chậc, may quá, tôi đã bỏ cuộc sớm chứ không thì cũng buồn tủi đi tìm ikigai hết cả một đời rồi…

Trên đây là câu chuyện buồn cười về tôi và cái ikigai thuộc tập R mà tôi cứ dí mũi tìm mãi ở tập I.

Hy vọng sẽ còn nhiều điều thú vị (và hài hước) để kể cho các bạn nghe.